Bài NLXH thường được chia làm hai dạng chính: Nghị luận về một tư tưởng đạo lý và Nghị luận về một hiện tượng đời sống. Tuy nhiên, cấu trúc chung đều tuân thủ 3 phần.
I. Mở bài (Khoảng 4-6 dòng)
Mở bài NLXH cần đi thẳng vào vấn đề nhưng vẫn phải có sự dẫn dắt tự nhiên, lôi cuốn.
- 1. Dẫn dắt vấn đề: Dùng một câu chuyện, một hình ảnh, một nhận định hay một câu danh ngôn có liên quan để dẫn dắt.
- 2. Nêu vấn đề nghị luận: Giới thiệu trực tiếp và rõ ràng vấn đề, hiện tượng cần bàn luận (tư tưởng đạo lý/hiện tượng đời sống) được nêu trong đề bài.
- → Mục tiêu: Giới thiệu vấn đề, tạo tiền đề cho phần giải thích.
II. Thân bài (Phần trọng tâm)
Phần này cần triển khai thành các luận điểm rõ ràng, mỗi luận điểm là một đoạn văn.
1. Giải thích vấn đề (Đoạn 1 – Luận điểm bắt buộc)
- Giải thích từ ngữ/khái niệm chính: Làm rõ nghĩa đen, nghĩa bóng của các từ khóa quan trọng (đặc biệt nếu là tư tưởng đạo lý).
- Tóm gọn ý nghĩa của vấn đề: Nêu rõ bản chất của vấn đề đang bàn luận (Là gì? Biểu hiện cơ bản là gì?).
2. Phân tích – Chứng minh (Đoạn 2 & 3 – Luận điểm quan trọng nhất)
- Lý giải (Tại sao?): Trả lời câu hỏi: Vì sao vấn đề/hiện tượng này lại đúng/tốt/có giá trị? (Với tư tưởng đạo lý) hoặc Vì sao hiện tượng này lại xảy ra và có tác động như thế nào? (Với hiện tượng đời sống).
- Biểu hiện: Nêu những biểu hiện cụ thể, rõ nét của vấn đề trong đời sống (trong cá nhân, gia đình, xã hội).
- Chứng minh: Đưa ra dẫn chứng thực tế tiêu biểu, đáng tin cậy và có ý nghĩa xã hội lớn (câu chuyện, tấm gương người thật việc thật, số liệu, sự kiện).
- Lưu ý: Dẫn chứng phải được phân tích vai trò, không chỉ liệt kê.
3. Bàn luận mở rộng – Phản đề (Đoạn 4 – Luận điểm nâng cao)
- Phản đề (Mặt trái): Lật ngược vấn đề để bàn luận.
- Nếu là tư tưởng tốt: Phê phán những biểu hiện trái ngược (thái độ vô cảm, ích kỷ, lười biếng…).
- Nếu là hiện tượng tiêu cực: Cảnh báo về hậu quả, mức độ nguy hại nếu không được ngăn chặn.
- Mở rộng: Nêu ra giới hạn, những trường hợp cần linh hoạt trong việc áp dụng vấn đề đó. (Ví dụ: Sự tự tin khác với sự tự phụ).
4. Bài học nhận thức và hành động (Đoạn 5 – Luận điểm kết nối)
- Bài học nhận thức: Vấn đề giúp ta hiểu thêm điều gì về cuộc sống, về con người?
- Bài học hành động: Bản thân cần phải làm gì để phát huy những điều tốt đẹp hoặc khắc phục những điều tiêu cực đã bàn luận. (Gắn kết với trách nhiệm cá nhân, tuổi trẻ).
III. Kết bài (Khoảng 3-4 dòng)
Tóm lại vấn đề một cách cô đọng và để lại ấn tượng.
- 1. Khẳng định: Khẳng định lại ý nghĩa, tầm quan trọng của vấn đề nghị luận một cách mạnh mẽ.
- 2. Kêu gọi/Lời nhắn: Gửi gắm một thông điệp, lời kêu gọi hoặc một lời hứa hành động tích cực.
🌟 Tiêu chuẩn chấm thi và các yếu tố đạt điểm cao
| Tiêu chí | Nội dung cần đạt | Điểm cao (Nâng cao) |
| I. Đảm bảo cấu trúc | Đủ 3 phần Mở – Thân – Kết, các đoạn văn được tách rõ ràng. | Luận điểm sắp xếp hợp lý, liên kết câu/đoạn trôi chảy, không gượng ép. |
| II. Xác định vấn đề | Nêu đúng và đủ vấn đề nghị luận, không lạc đề. | Phạm vi bàn luận rộng, đưa ra các góc nhìn đa chiều, sâu sắc. |
| III. Chứng minh & Lý lẽ | Lý lẽ xác đáng, dẫn chứng chân thực, phù hợp, có phân tích dẫn chứng. | Lý lẽ sắc sảo, có chiều sâu triết lý, dẫn chứng mới mẻ, nổi bật (tránh dùng dẫn chứng quá cũ). |
| IV. Diễn đạt & Ngôn ngữ | Không mắc lỗi chính tả, dùng từ, ngữ pháp. Văn phong rõ ràng. | Ngôn ngữ giàu cảm xúc, có tính thuyết phục cao, thể hiện được sự nhiệt huyết, trăn trở của người viết. |
| V. Sáng tạo & Thuyết phục | Bài học sâu sắc, có tính định hướng cho bản thân và cộng đồng. | Có phong cách lập luận riêng, thông điệp rõ ràng, độc đáo, thể hiện sự am hiểu và trách nhiệm công dân. |
Tóm lại: Bài NLXH điểm cao là bài văn có lý lẽ sắc bén, thông điệp rõ ràng và có khả năng thuyết phục người đọc về tính đúng đắn, cấp thiết của vấn đề.
Leave a Reply